Piłka nożna to gra opierająca się na przestrzeni – obszarze na (oraz bezpośrednio nad) boiskiem piłkarskim jak również na tym, jak drużyny wykorzystują to miejsce. Zespół może używać przestrzeń poprzez ustawianie się i ruch piłkarzy oraz poprzez ich grę piłką.

Klub piłkarski powinien wykorzystywać przestrzeń w sposób pozwalający mu na osiągnięcie jego założeń taktycznych. Są to podstawowe cele drużyny podczas spotkania. Najbardziej kluczowym z nich jest oczywiście zdobycie większej liczby goli niż drużyna przeciwnika.

Taktyka zespołu to strategiczny plan precyzujący, jak jego zawodnicy używają przestrzeni w celu osiągnięcia przez drużynę jej taktycznych celów.
 

1. System i styl

Taktyka drużyny jest złożona z systemu (system taktyczny) i stylu (styl taktyczny) gry, które wspólnie instruują piłkarzy co do wykorzystania przestrzeni.
 

1.1 System taktyczny

System taktyczny drużyny to ramy strukturalne złożone z formacji i zestawu taktycznych odpowiedzialności przydzielonych zawodnikom.

Formacja drużyny to podstawowe ustawienie piłkarzy umieszczające ich na oddzielnej pozycji. Owa pozycja dostarcza graczowi wstępny punkt odniesienia co do pozycji którą zajmuje na boisku w stosunku do swoich kolegów.

Odpowiedzialność taktyczna zawodnika to jego osobiste zobowiązania w kontekście wykorzystania miejsca. Przydział tejże odpowiedzialności pozwoli piłkarzom na efektywne używanie przestrzeni boiskowej dzięki czemu łatwiej będzie osiągnąć założenia taktyczne.

Formacja pozwala drużynie lepiej rozdzielać odpowiedzialność taktyczną na boisku, w związku z czym każdy zawodnik dostaje pasujący do jego pozycji zestaw. Rezultat powinien być dla każdego znany – skuteczne wykorzystanie przestrzeni na każdym centymetrze kwadratowym boiska.
 

1.1.1 Dynamika taktyki

Dynamika taktyki to podstawowe sposoby używania miejsca na boisku przez drużynę. Każdy zawodnik ma różne odpowiedzialności taktyczne w zależności od dynamiki w taktyce. Jak opisałem wyżej, drużyna może wykorzystać przestrzeń przez ustawianie się i ruch piłkarzy oraz przez ich grę piłką. To główne aspekty dynamiczne, które mogą zostać sprecyzowane jako:

- taktyczny kształt – używając pozycji zawodnika jako jego głównego punktu odniesienia, zawodnik może dostosować swoje ustawienie wertykalnie (za lub przed swoją podstawową pozycją) bądź horyzontalnie (w lewo lub w prawo od swojej podstawowej pozycji). To jego pozycja taktyczna. Natomiast taktyczny kształt drużyny to kombinacja tych właśnie pozycji przydzielonych wszystkim piłkarzom na murawie. Innymi słowy, jest to formacja z poprawioną pozycją.

- poruszanie się zawodników – odnosi się do ruchu graczy od ustalonej pozycji w przestrzeń wertykalną i horyzontalną. Każdy z zawodników może poruszać się w różnych kierunkach, w różny sposób i na różne odległości, a decyzja o dobraniu tych trzech czynników zależy od sytuacji boiskowej. Ruch piłkarza to ściśle rzecz ujmując przemieszczanie się na boisku, które zachodzi w dodatku do ruchu który jest efektem utrzymywania przez drużynę swojego taktycznego kształtu atakując bądź broniąc się.

- ruch piłki – odnosi się do przemieszczania piłki przez zawodników za pomocą przestrzeni wertykalnej i horyzontalnej, zarówno po ziemi jak i w powietrzu. Ponownie, piłkarze mogą zagrywać piłkę w różne kierunki, z różną siłą i w różny sposób, zależnie od sytuacji boiskowej.

Przydzielając każdemu zawodnikowi pozycję i odpowiedzialność taktyczną zależną od dynamiki, system taktyczny ustala kształt zespołu oraz główne wzory poruszania się piłki i zawodników w drużynie.
 

1.2 Styl taktyczny

Styl taktyczny drużyny to zastosowanie jej metod używanych przez piłkarzy do wypełniania swoich taktycznych zobowiązań przypisanych przez obrany system.

Metody to precyzyjne środki wykorzystywania przestrzeni i techniki, które mogą być używane przez pojedynczego piłkarza bądź ich grupę. Zatem metody taktyczne pozwalają drużynie zastosować rozwiązania dynamiczne. Różne metody pasują do różnych piłkarzy, zatem różne style pasują do różnych drużyn. Chociaż po upływie lat menedżer jest w stanie zbudować skład pasujący do preferowanego przez siebie stylu, zalecam żeby po przyjściu do nowej drużyny wykonał czynność odwrotną – dobrał styl do zawodników.
 

2. Instrukcje taktyczne

Po wyklarowaniu się taktyki nad którą pracował menedżer, może on zrealizować ją poprzez przydzielenie zawodnikom wybranym do jej realizacji precyzyjnych instrukcji. Instrukcje dla każdego z graczy składają się z pozycji i poleceń indywidualnych. Polecenia te stanowią dla niego metody, które powinien wykorzystywać oraz zakres ich stosowania. W związku z tym instrukcje taktyczne wyznaczają system (formację i odpowiedzialność zawodników za używanie danych metod) oraz styl (implementację metod i, w konsekwencji, dynamiczne zastosowanie kształtu, poruszania się piłkarzy i gry piłką).
 

3. Fazy gry

Fazy gry to cykliczne etapy, przez które zespół przechodzi w trakcie meczu. Są oparte na koncepcjach posiadania piłki, taktyki podczas ataku i obrony oraz organizacji taktycznej.
 

3.1.1 Posiadanie piłki

Drużyna, która ma posiadanie w danym czasie rozgrywa piłkę. Prosta prawa, jeśli twoja drużyna ma piłkę, atakujecie – jeśli nie macie, to bronicie. Cele taktyczne kluczowe dla zespołu w odpowiednim momencie zależą od tego, czy drużyna jest w posiadaniu piłki. W związku z tym sposób w jaki piłkarze wykorzystują przestrzeń zależy od tego, czy mają piłkę czy nie.

Głównym taktycznym celem każdej drużyny atakującej jest zdobycie bramki. Próbuje to uczynić poprzez atakowanie przestrzeni. Innym celem jest utrzymanie posiadania, które ma nadzieję wykonać przez kontrolowanie gry. Jeżeli zaś chodzi o fazę obrony, klub w tej fazie chce zapobiec utracie bramki albo odzyskać piłkę. Chcą to uzyskać przez bronienie przestrzeni.
 

3.1.2 Ofensywna taktyka i defensywna taktyka

Taktyka może zatem być analizowana pod kątem ataku i obrony.

System taktyczny złożony jest z połączenia systemu ofensywnego i defensywnego. Tak samo styl jest złożony z ofensywnego i defensywnego. Kiedy drużyna jest w posiadaniu piłki, atakuje przestrzeń i kontroluje grę używając taktyk ofensywnych, złożonych z ofensywnego systemu i stylu. Bez piłki zespół broni swojego miejsca używając taktyk defensywnych, których elementami są defensywny system i styl.

Ofensywny system drużyny przydziela piłkarzom odpowiedzialność w ataku w kwestiach dynamiki które precyzują jak powinni wykorzystywać przestrzeń, żeby drużyna mogła ją atakować i kontrolować grę. System defensywny zaś przydziela odpowiedzialność w aspekcie dynamicznej defensywy określającą użytkowanie przestrzeni pozwalające na bronienie jej. Formacja pozostaje bez zmian zarówno w systemie ofensywnym, jak i defensywnym, lecz ustawienie i ruch piłkarzy różni się pomiędzy nimi na skutek dynamiki w obu fazach gry.

Styl atakujący to zastosowanie metod ofensywnych i metod kontroli, pozwalających piłkarzom na wykonywanie swoich obowiązków w natarciu. Styl defensywny to implementacja metod obronnych, dzięki czemu gracze mogą wywiązywać się ze zobowiązań w destrukcji.
 

3.1.3 Organizacja taktyczna

Organizacja taktyczna odwołuje się do zdolności piłkarzy drużyny atakującej do formowania się zgodnie z ich obowiązkami w ataku biorąc pod uwagę kształt taktyczny i ruch piłkarzy, dzięki czemu zespół może użyć swojego stylu ofensywnego. To samo tyczy się obrońców, wszędzie wystarczy podstawić defensywę. Im lepiej zorganizowana drużyna, tym bardziej efektywnie może używać swojego stylu.

Gdy drużyna będąca w defensywie odzyska posiadanie musi przeorganizować się żeby mogła używać swojego stylu ofensywnego i odwrotnie – po utracie posiadania trzeba szybko przejść z ataku do obrony. W obu przypadkach liczy się płynność i tempo takich zmian w formacji.

Szybka reorganizacja pozwala drużynie na zminimalizowanie czasu, w którym styl taktyczny jest nieefektywnie używany. Co więcej, stosunkowa szybkość reorganizacji jest niezmiernie ważna. Jeżeli uda się przejść z jednej formacji do drugiej w krótszym czasie od przeciwnika można wykorzystać moment między zakończeniem swojej organizacji a zakończeniem organizacji przeciwnika na swoją korzyść. Jednakże koniecznie trzeba mieć też na uwadze przypadek odwrotny.
 

3.1.4 Cztery fazy gry

Wyróżniamy cztery fazy gry, przez które w trakcie meczu przechodzi zespół.

- faza ataku – drużyna jest przy piłce i jest zorganizowana, dzięki czemu może grać swoim stylem ofensywnym. Przeciwnicy będą w fazie defensywnej zakładając że zakończyli swoją organizację. Jeśli jednak tego nie zrobili, nacierający mogą zaatakować przestrzeń, w której powinni znaleźć się zorganizowani rywale.

- faza przejścia do obrony – to moment, w którym zespół traci posiadanie na rzecz przeciwnika i formuje się do gry defensywnej. Jeśli rywale również są niezorganizowani, będą w fazie przejścia do ataku. W innym przypadku mogą wykorzystać powolne przejście twojego zespołu.

- faza obrony – twoja drużyna nie ma piłki i zakończyła fazę przejścia do obrony.

- faza przejścia do ataku – chwila tuż po zdobyciu posiadania, w której następuje reorganizacja do stylu atakującego.

Chcąc analizować taktyki ofensywne i defensywne oddzielnie, trzeba podzielić te fazy na dwie kategorie w zależności od posiadania piłki – fazy ofensywne (ataku i przejścia do ataku) i defensywne (obrony i przejścia do defensywy).

Poradnik o teorii ofensywnej przedstawi fazy ataku w większym szczególe, zaś część o defensywie zajmie się pozostałymi dwoma fazami.  

Źródło: Guide to Football Manager